Czy sąd ma obowiązek ustanowić obrońcę dla nieletniego?
Czy w każdej sprawie rozwodowej sąd zleci mediacje?
15 października 2025
W sprawach nieletnich zastosowanie ma ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich z dnia 9 czerwca 2022 roku. Regulacje ww. ustawy stosuje się w zakresie:
- postępowania w sprawach o demoralizację - wobec osób, które ukończyły 10 lat i nie są pełnoletnie;
- postępowania w sprawach o czyny karalne (przestępstwa i wykroczenia, przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe) - wobec osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat;
- wykonywania środków wychowawczych, środka leczniczego lub środka poprawczego - wobec osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby 21 lat, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej.
Zasadą jest, że postępowania w sprawach nieletnich prowadzone są przez sądy rodzinne właściwe dla miejsca zamieszkania nieletniego. Stronami postępowania są: nieletni, rodzice (lub rodzic, pod którego opieką dziecko pozostaje albo opiekun) i prokurator. Jednym z podstawowych uprawnień nieletniego jest prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy oraz złożenia wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu. Taki wniosek może złożyć sam nieletni lub jego rodzice albo opiekun. Sąd rodzinny uwzględni wniosek, jeśli stwierdzi, że udział obrońcy jest potrzebny i dodatkowo:
- nieletni (lub jego rodzice albo opiekun) nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia obrońcy z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny lub
- występują inne, szczególne okoliczności.
Złożenie ww. wniosku powoduje, że sąd rozpoznaje go niezwłocznie, a stosowne postanowienie może wydać na posiedzeniu niejawnym.
Istnieją szczególne sytuacje, w których sąd ma obowiązek ustanowić obrońcę z urzędu, mimo że nie zostanie złożony stosowny wniosek. Takie okoliczności zostały wskazane w przepisie prawnym art. 38 ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich i są to sytuacje, gdy nieletni nie ma obrońcy z wyboru i jednocześnie:
- występują sprzeczne interesy nieletniego i jego rodziców albo opiekuna (gdy nieletni nie ustanowił adwokata z wyboru),
- nieletni jest głuchy, niemy lub niewidomy,
- zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan zdrowia psychicznego nieletniego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny,
- wobec nieletniego zastosowano środek tymczasowy, o którym mowa w art. 44 pkt 4-8 (umieszczenie w rodzinie zastępczej, MOW, OOW, zakładzie leczniczym, schronisku),
- zachodzi uzasadnione podejrzenie dopuszczenia się przez nieletniego czynu zabronionego wyczerpującego znamiona zbrodni lub czynu karalnego określonego w art. 163 § 1 lub 3, art. 166 § 1, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 1 lub 1a, art. 223 § 2 lub w art. 280 § 1 Kodeksu karnego,
- występują inne okoliczności, które sąd rodzinny uzna za utrudniające nieletniemu obronę.
- postępowania w sprawach o demoralizację - wobec osób, które ukończyły 10 lat i nie są pełnoletnie;
- postępowania w sprawach o czyny karalne (przestępstwa i wykroczenia, przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe) - wobec osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat;
- wykonywania środków wychowawczych, środka leczniczego lub środka poprawczego - wobec osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez te osoby 21 lat, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej.
Zasadą jest, że postępowania w sprawach nieletnich prowadzone są przez sądy rodzinne właściwe dla miejsca zamieszkania nieletniego. Stronami postępowania są: nieletni, rodzice (lub rodzic, pod którego opieką dziecko pozostaje albo opiekun) i prokurator. Jednym z podstawowych uprawnień nieletniego jest prawo do obrony, w tym do korzystania z pomocy obrońcy oraz złożenia wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu. Taki wniosek może złożyć sam nieletni lub jego rodzice albo opiekun. Sąd rodzinny uwzględni wniosek, jeśli stwierdzi, że udział obrońcy jest potrzebny i dodatkowo:
- nieletni (lub jego rodzice albo opiekun) nie są w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia obrońcy z wyboru bez uszczerbku dla niezbędnego utrzymania siebie i rodziny lub
- występują inne, szczególne okoliczności.
Złożenie ww. wniosku powoduje, że sąd rozpoznaje go niezwłocznie, a stosowne postanowienie może wydać na posiedzeniu niejawnym.
Istnieją szczególne sytuacje, w których sąd ma obowiązek ustanowić obrońcę z urzędu, mimo że nie zostanie złożony stosowny wniosek. Takie okoliczności zostały wskazane w przepisie prawnym art. 38 ustawy o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich i są to sytuacje, gdy nieletni nie ma obrońcy z wyboru i jednocześnie:
- występują sprzeczne interesy nieletniego i jego rodziców albo opiekuna (gdy nieletni nie ustanowił adwokata z wyboru),
- nieletni jest głuchy, niemy lub niewidomy,
- zachodzi uzasadniona wątpliwość, czy stan zdrowia psychicznego nieletniego pozwala na udział w postępowaniu lub prowadzenie obrony w sposób samodzielny oraz rozsądny,
- wobec nieletniego zastosowano środek tymczasowy, o którym mowa w art. 44 pkt 4-8 (umieszczenie w rodzinie zastępczej, MOW, OOW, zakładzie leczniczym, schronisku),
- zachodzi uzasadnione podejrzenie dopuszczenia się przez nieletniego czynu zabronionego wyczerpującego znamiona zbrodni lub czynu karalnego określonego w art. 163 § 1 lub 3, art. 166 § 1, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 1 lub 1a, art. 223 § 2 lub w art. 280 § 1 Kodeksu karnego,
- występują inne okoliczności, które sąd rodzinny uzna za utrudniające nieletniemu obronę.
Brak ustanowienia obrońcy z urzędu, mimo istnienia powyżej opisanych przesłanek, powoduje, że postanowienie zapadłe w takiej sprawie winno być uchylone, postępowanie zniesione w zakresie dotkniętym nieważnością, a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.
Adwokat reprezentując nieletniego ma za zadanie podważyć ustalenia dotyczące popełnienia przez nieletniego czynu karalnego oraz wykazać brak demoralizacji nieletniego. Istotne jest to, że popełnienie czynu karalnego przez nieletniego nie jest równoznaczne z jego demoralizacją.
Jeśli dotyczy Cię problem poruszony w artykule, potrzebujesz pomocy adwokata - skontaktuj się z adwokat Elżbietą Piskorską, która posiada ogromne doświadczenie w sprawach nieletnich.
Adwokat reprezentując nieletniego ma za zadanie podważyć ustalenia dotyczące popełnienia przez nieletniego czynu karalnego oraz wykazać brak demoralizacji nieletniego. Istotne jest to, że popełnienie czynu karalnego przez nieletniego nie jest równoznaczne z jego demoralizacją.
Jeśli dotyczy Cię problem poruszony w artykule, potrzebujesz pomocy adwokata - skontaktuj się z adwokat Elżbietą Piskorską, która posiada ogromne doświadczenie w sprawach nieletnich.